ذهنت را درگیر می‌کند، هر لحظه امکان تصادف وجود دارد، استرس‌زاست و تمام اینها تازه وقتی شروع می‌شود که از بند ترافیک رهایی یافته باشی. حقیقت این است که در چند سال گذشته معضل ترافیک تا حدی پررنگ شده که خیلی‌ها ترجیح می‌دهند در تهران زندگی نکنند. از سوی دیگر همت شهرداری تهران برای کمرنگ کردن این معضل و کارهای ملموس انجام شده در پایتخت به این منظور را می‌توان به عنوان زیرساخت‌هایی ارزشمند برای نیل به این هدف قلمداد کرد.
نگاه متولیان امروز امور شهری به سویی است که با مدیریت تقاضای سفر، بن‌بست‌های ترافیکی در امکانات موجود حل شوند و مدیریت صحیح شهری با بهره‌گیری از امکانات مجازی در رأس هرم خدمتگزاری در محدوده این شهر 700کیلومترمربعی قرار گیرد. از مدیریت تقاضای سفر می‌توان به عنوان یک علم یاد کرد که جنبه‌های مختلفی همچون هوشمند شدن کنترل ترافیک، استفاده از فناوری‌های مجازی در خدمات شهری، شناورشدن زمان آغاز سفرهای درون شهری، ایجاد شهر الکترونیک و بهره‌گیری از وسایل حمل و نقل عمومی با بالاترین توان ممکن در هر کلانشهر را شامل می‌شود. این تجربه که در دیگر شهرهای بزرگ جهان سابقه‌ای 30ساله دارد اما در کشور ما عزمی برای رسیدن به آن وجود ندارد در مدیریت جدید شهرداری تهران به عنوان هدفی مطرح شده که تمامی نیروها برای رسیدن به آن برنامه‌ریزی و تلاش می‌کنند.
شهر پرترافیک و هوا آلوده است
براساس آمار بانک جهانی در سال 2004 کشور ما 8 هزار میلیاردتومان خسارت و هزینه تنها به دلیل آلودگی هوا متحمل شده و چندین هزار میلیارد تومان هم هر ساله برای واردات سوخت هزینه می‌شود. 300هزار مجروح و 27 هزار کشته حاصل تصادف‌های رانندگی در سال است و در یک کلام، کم خسارت‌ترین معضل موجود را می‌توان گرفتار شدن در ترافیک دانست! معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران اما تمامی زوایای معضل ترافیک و آلودگی هوا را به دید خطر می‌نگرد و می‌گوید:«مدیریت تقاضای سفر موضوعی لوکس نیست و نباید تجربه سایر کشورها در موضوع حمل و نقل عمومی را دوباره تجربه کنیم.
نمی‌توان جلوی تولید خودروهای داخلی را گرفت اما تنها 20 درصد از خودروهایی که وارد جاده‌های ما می‌شوند استاندارد یورو یک یا بالاتر دارند،در حالی که استاندارد جهانی خودروها یورو 3و4 است. در واقع 88درصد آلودگی ناشی از خودروها به وسیله خودروهایی تولید می‌شود که استاندارد لازم را ندارند. از سوی دیگر میزان گوگرد گازوئیل استاندارد15 تا20 پی‌پی‌ام است اما در کشور ما از گازوئیل 7هزار پی‌پی‌ام استفاده می‌شود که می‌تواند سبب ساز یک فاجعه انسانی و زیست‌محیطی شود. مدیریت سفر در کاهش آلودگی‌ها نقش عمده‌ای خواهد داشت و شهرداری تهران نیز به منظور خروج از بن‌بست ترافیک و آلودگی توجه ویژه‌ای به توسعه خطوط حمل و نقل عمومی داشته است.
امسال رکورد ساخت خطوط مترو با آمار 15 کیلومتر و بهره‌برداری از آن شکسته شد و 2 خط اتوبوسرانی تندرو نیز روزانه 700هزار نفر را جابه‌جا می‌کنند. سید جعفر تشکری هاشمی ادامه می‌دهد: طبق قانون توسعه حمل ونقل عمومی مصوب مجلس، سهم مترو از حمل و نقل باید به 30درصد، اتوبوسرانی به 25درصدو تاکسیرانی به 20درصد برسد در حالی که سهم مترو در حال حاضر 6 درصد و اتوبوسرانی 17درصد است، ما چاره‌ای جز گسترش همه جانبه شبکه مترو و اتوبوسرانی نداریم اما دولت حتی یک ریال برای یارانه بلیت مترو و اتوبوس پرداخت نکرده است و اتوبوسرانی و متروی تهران برای خدمات‌رسانی به مردم به شدت تحت فشار قرار دارند. مجلس، 4هزار میلیارد تومان برای توسعه حمل و نقل شهری و جاده‌ای اختصاص داده است اما امروز حتی از اختصاص همان مبلغ 10 تا20 میلیارد تومانی کمک به حمل و نقل از سوی دولت محروم مانده‌ایم. میزان سفرهای روزانه تهران از مرز 12 میلیون گذر کرده و حداقل 5/3 میلیون خودرو در آن تردد می‌کند در چنین شرایطی یکی از ابزارهای مهم اجرایی شدن مدیریت تقاضای سفر، تحقق شهرهای الکترونیک است که تا 70 درصد به کاهش ترافیک کلانشهرها کمک می‌کند.
شهر و شهروند الکترونیک
دستیابی به شهر الکترونیک تجربه تازه‌ای نیست. وقتی چند سال قبل پروژه شهر الکترونیک کیش طراحی و به حال خود رها شد و پس از آن نیز شهر الکترونیک مشهد راه به جایی نیافت، نوبت به تهران رسید تا بدون هیاهو به این هدف سودمند نزدیک و نزدیک‌تر شود. در این میان دو اصل فرهنگ‌سازی و فراهم کردن زیرساخت‌ها، راهگشای توفیق در داشتن یک شهر الکترونیک است. البته در حال حاضر بسیاری از خدمات شهری در تهران با بهره‌گیری از سیستم‌های الکترونیک قابل انجام است، اما تا وقتی شهروندان در ابعاد فرهنگی، آموزشی و اطلاعاتی به این نماد زندگی شهری ایمان نیاورند تحقق شهر و شهروند الکترونیک نیز با چالش‌هایی مواجه خواهد بود. نقش بی‌بدیل این پروژه در کمرنگ کردن معضل ترافیک نیز اثبات شده است؛ وقتی شهروند به جای دریافت خدمات سنتی و کاغذ بازی‌های مرسوم در خانه بماند یا به نزدیک‌ترین دفتر انجام الکترونیکی این خدمات مراجعه کند می‌تواند با بهره‌گیری از این دستاورد کارساز زودتر و کم هزینه‌تر به هدف خود برسد.
ناگفته پیداست، حذف سفرهایی که هر روزه به این منظور در تهران و دیگر کلانشهرها انجام می‌شود در کاهش ترافیک نقش غیرقابل انکاری خواهد داشت. در حال حاضر فعالیت دفاتر خدماتی پلیس به علاوه 10 با افزودن بر میزان خدمات ارائه شده، بخشی از سفرهای شهروندان برای امور پلیسی را محدود کرده و زمزمه‌هایی نیز از راه‌اندازی دفاتر خدمات الکترونیک شهر به گوش می‌رسد که با ارائه خدمات در بخش شهرسازی و دیگر امور مرتبط با شهرداری، گام موثر دیگری در کاهش سفرها و کاهش ترافیک شهر خواهد بود.
آمار شهریور ماه گذشته سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران نیز بر این ادعا صحه می‌گذارد. براساس این آمار، روزانه 4 میلیون سفر غیرضروری در شهر انجام می‌شود و براساس گزارش سازمان جهانی حمل و نقل 70درصد سفرهای درون شهری برای کسب اطلاعات در مورد خدمات مختلف به بدنه شهرها تحمیل می‌شودکه فراهم شدن شهر الکترونیک قسمت عمده‌ای از آنها را حذف خواهد کرد.
توزیع سفر کارآمد
طبق آمار، روزانه هزار و 500خودرو به شهری تزریق می‌شود که حجم معابر و شریان‌های اصلی آن از سال‌ها قبل، ثابت مانده و ساخت بزرگراه‌های جدید نیز تاثیر شگرفی بر ترافیک آن نداشته است. در چنین شرایطی که حجم خودروها با گستردگی معابر همخوانی ندارد و تعداد خودروها همیشه از سطح معابر بیشتر است؛ چاره‌ای نمی‌ماند جز راهی که مرکز کنترل نظارت بر کنترل ترافیک در پیش گرفته است؛ این مرکز با طرحی که آن را کنترل هوشمند می‌نامد سعی در ارائه راهکارهایی دارد تا ترافیک را از معابر پرتردد شهر به سمت بزرگراه‌ها سوق دهد تا پهنای باند بزرگراه‌ها در کمرنگ شدن معضل ترافیک، کارآمدتر شود . در حال حاضر 320 تقاطع هوشمند و 340 دوربین نظارتی در پایتخت وجود دارد که بررسی هر لحظه ترافیک تمام معابر و تحلیل رفتار ترافیکی شهر را امکانپذیر کرده است.
براساس طرحی که مسعود نعمت الهی، مدیر مرکز کنترل و نظارت بر ترافیک شهر ارائه داده است، توزیع سفر با بهره‌گیری از یک بازوی کمکی عملکرد بهتری خواهد داشت؛ شناور شدن و تقسیم سفر شبیه همان طرحی که در دهه آغازین مهرماه، مصادف با ماه مبارک رمضان انجام شد و به این نتیجه رسید که باوجود شروع کار ادارات در ساعت 9صبح،به دلیل هم مسیر بودن سفرها به سمت مراکز اداری و مراکز آموزشی، بهتر است این 2 سفر از هم تفکیک شوند. فاصله پیشنهادی این مرکز، حداقل 30 دقیقه برای شروع به کار هر سازمان است. به این ترتیب که اداره‌ها در ساعت 7:30، مراکز آموزشی در ساعت 8:30 و اصناف نیز در ساعت 9:30 مشغول به کار شوند.
سرریز نشدن خودروهای عبوری به خیابان‌ها در یک ساعت خاص و تقسیم این سفرها به 3 نوع سفرهای کارمندان ادارات، سفرهایی به مقصد مراکز آموزشی و سفرهای اصناف و بازاریان با فواصل معنادار، نقاط درگیر ترافیک در شهر را تا حد زیادی از بن‌بست خارج خواهد کرد، اما اجرای هر طرحی با اما و اگرها و اعمال نظر سازمان‌های مختلفی همراه است و بررسی موضوع مدیریت تقاضای سفر تنها از این منظر کافی نیست. مدیریت تقاضای سفر با شناور کردن ساعت‌های شروع به کار ادارات و مراکز مختلف، در دیگر کشورها باتوجه به افزایش هر روزه تعداد خودروها در مقایسه با حجم ثابت معابر در کلانشهرهای جهانی کارآمد و سودمند افتاده و امید آن می‌رود در کلانشهرهای کشور ما نیز به اجرا درآید.
حمل و نقل عمومی سبک
مدیریت تقاضای سفر از راهکارهای حل معضل ترافیک است که به عزم فردی و جمعی شهروندان نیز نیازمند است. خودروهای تک سرنشین و سفرهای مکرر برای انجام کارهایی که در یک سفر درون‌شهری قابل برنامه‌ریزی و انجام هستند نقش انکارناپذیری در ترافیک شهر دارند بنابراین تبلیغات و تشویق مسافران نسبت به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی هم در این مجال می‌گنجد، اما راهکار مهجور مانده مدیریت تقاضای سفر برای کاهش ترافیک، وسیله ساده‌ای است به نام موتور. بهره‌گیری از موتور یا همان توسعه حمل و نقل عمومی سبک هم اکنون در شهر ما جا افتاده است اما تقویت این سیستم امکان ارائه خدمات استاندارد از سوی این شبکه را به همراه خواهد داشت.
به این ترتیب رساندن محموله‌ها به مقصد یا سفرهایی با خودروهای تک سرنشین با بهره‌گیری از موتور قابل انجام خواهد بود. موتور امکان خدمات سریع، ارزان و کم ترافیک را میسر می‌کند. در حال حاضر و به گفته اکبر گلسرفی، مدیر عامل شرکت پیک بادپا حدود 150هزار سفر خدماتی با موتور در شهر انجام می‌شود که در مقایسه با آمار 4 میلیونی سفرهای غیر ضروری تهران از قدرت پوشش دهی مناسبی برخوردار نیست اما بی‌تاثیر نیز نخواهد بود. در این میان استفاده سازمان‌های مختلف فعال در شهر از سیستم حمل و نقل سبک برای انجام امور می‌تواند این بازوی مدیریت تقاضای سفر را قوت بخشد و گره درهم تنیده ترافیک شهر را تا حدودی باز کند.
همه چیز نیازمند عزم عمومی است
برای تحقق شهری با مسیرهای مناسب برای رانندگی بدون ترافیک تنها همت شهرداری کافی نیست. وقتی رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ در دومین کنفرانس شهر الکترونیکی از حمایت همه جانبه راهور از خدمات الکترونیک و گسترش آن با هدف کاهش ترافیک گفت، کورسوی امیدی از همکاری دیگر سازمان‌ها با شهرداری درخشید، البته سرهنگ هاشمی به ناکافی بودن فضای 5 میلیون مترمربعی پارک اتومبیل برای
3 میلیون و 600هزار خودروی موجود در تهران هم اشاره کرد و با انتقاد از دستگاه‌هایی مانند وزارت علوم که برای برگزاری آزمون‌های سراسری میلیون‌ها داوطلب و خانواده آنها را به تهران می‌کشاند، خواستار استفاده گسترده سازمان‌ها از تجهیزات مجازی و پرهیز از
کاغذ بازی‌های رایج شد. از سوی دیگر حجت بهروز، مدیر عامل شرکت کنترل ترافیک تهران از نصب تردد شمار خودرو در 11 گلوگاه تهران به منظور شمارش خودروهای ورودی و خروجی به تهران خبر می‌دهد تا با مشخص شدن میزان ترافیک شبانه و روزانه شهر طبق آمار دقیق، برنامه‌ریزی برای مدیریت تقاضای سفر تسهیل شود.
طبق آمار جمعیت تهران 10 میلیون نفر است و روزانه 15تا20 میلیون سفر در پایتخت انجام می‌شود. آخرین آمار ارائه شده در این گزارش را شرکت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران ارائه می‌دهد. این شرکت از کاهش 3/5 میلیونی تعداد جابه‌جایی روزانه در شهر تهران با بهره‌گیری از مدیریت تقاضای سفر در افق طرح جامع حمل و نقل و ترافیک خبر می‌دهد.
به این ترتیب با عزم جمعی و همت سازمان‌های مرتبط، تا چند سال دیگر در شهری زندگی خواهیم کرد که اطلاعات مورد نیاز شهروندان برای تصمیم‌گیری در مورد شیوه، زمان، مسیرها و نوع سفر در یک شهر الکترونیک در حداقل زمان در اختیار آنها قرار خواهد گرفت؛ شهری که مدیریت تقاضای سفر در آن پاسخگوی فعالیت‌های توریستی، رویدادها و حوادث اضطراری، سفرهای ناشی از اتفاقات ناخواسته و مراجعات مردمی به مناطق تفریحی، مدارس، بازار و مراکز درمانی خواهد بود. شاید آن روز دور نباشد.
